101 ngành nghề dễ & khó bị thay thế nhất bởi AI (Trí tuệ nhân tạo) ở hiện tại và tương lai gần

Làn sóng Trí tuệ Nhân tạo (AI), đặc biệt là AI Tạo sinh (Generative AI), không còn là một khái niệm của tương lai xa vời nữa. Nó đang ở đây, ngay lúc này, và đang định hình lại thị trường lao động toàn cầu với một tốc độ chưa từng có. Không giống các cuộc cách mạng công nghệ trước đây chủ yếu tác động đến lao động chân tay, cuộc cách mạng này đang thâm nhập sâu vào các vai trò đòi hỏi kỹ năng nhận thức, viết lại chính bản chất của công việc tri thức. Những con số từ các tổ chức hàng đầu thế giới đã vẽ nên một bức tranh vừa đáng lo ngại, vừa mang tính chuyển đổi sâu sắc.

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự báo có tới 40% việc làm toàn cầu sẽ bị ảnh hưởng. Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) ước tính 14 triệu việc làm ròng sẽ biến mất vào năm 2027. Và có lẽ, con số ấn tượng nhất đến từ Goldman Sachs: AI Tạo sinh có thể tự động hóa tương đương 300 triệu việc làm toàn thời gian. Những con số này không chỉ là thống kê, chúng báo hiệu một sự tái cấu trúc cơ bản của nền kinh tế. Trong bài viết này, Toàn sẽ cung cấp một phân tích toàn diện về 101 ngành nghề, bao gồm 71 ngành nghề đang đứng ở tuyến đầu của sự gián đoạn và 30 ngành nghề có khả năng chống chịu cao nhất. Chúng ta sẽ đi sâu vào lý do tại sao một số công việc lại dễ bị tổn thương trong khi những công việc khác lại an toàn, phân tích bối cảnh đặc thù tại Việt Nam, và kết luận bằng một bộ chiến lược hành động mạnh mẽ cho cá nhân, doanh nghiệp và các nhà hoạch định chính sách.

I. HIỂU ĐÚNG VỀ SỰ THAY THẾ CỦA AI: TỰ ĐỘNG HÓA NHIỆM VỤ, KHÔNG PHẢI CÔNG VIỆC

1. Tự động hóa (automation) và tăng cường (augmentation): Sự khác biệt cốt lõi

Để hiểu đúng tác động của AI, điều cốt yếu là phải phân biệt giữa hai khái niệm: tự động hóa và tăng cường. Một quan niệm sai lầm phổ biến là AI sẽ loại bỏ hoàn toàn các công việc. Thực tế phức tạp hơn nhiều. AI hiếm khi tự động hóa toàn bộ một công việc; thay vào đó, nó tự động hóa các nhiệm vụ cụ thể bên trong công việc đó. Một phân tích sâu sắc từ McKinsey cho thấy rằng chưa đến 5% các ngành nghề có thể được tự động hóa hoàn toàn bằng công nghệ hiện tại. Tuy nhiên, khoảng 60% các ngành nghề có thể có 30% hoặc nhiều hơn các hoạt động cấu thành của chúng được tự động hóa. Sự phân biệt này chuyển cuộc thảo luận từ “mất việc làm” sang “chuyển đổi việc làm”. Đối với một số chuyên gia, AI sẽ là công cụ tăng cường, một dạng siêu năng lực (superagency) giúp nâng cao năng suất và giải phóng họ khỏi các công việc lặp lại để tập trung vào các nhiệm vụ có giá trị cao hơn.

2. “Giải phẫu” một công việc dễ bị tổn thương

Vậy, những đặc điểm nào khiến một công việc dễ bị AI thay thế? Khung phân tích của Toàn dựa trên các khả năng hiện tại của AI. Các công việc có nguy cơ cao nhất là những công việc có tỷ lệ lớn các nhiệm vụ rơi vào các loại sau:

• Xử lý Dữ liệu Lặp đi Lặp lại: Các công việc liên quan đến nhập liệu, thu thập, sao chép và xử lý cơ bản là ứng cử viên hàng đầu. Công nghệ Tự động hóa Quy trình bằng Robot (RPA) kết hợp với AI có thể thực hiện các nhiệm vụ này với tốc độ và độ chính xác vượt trội.
• Ra quyết định Dựa trên Quy tắc: Các nhiệm vụ tuân theo các quy tắc logic rõ ràng, như phê duyệt tín dụng dựa trên một bộ tiêu chí xác định, rất dễ bị các thuật toán sao chép.
• Nhận dạng Mẫu trong Dữ liệu có Cấu trúc: Phân tích báo cáo tài chính, xác định sự bất thường trong các bộ dữ liệu lớn, hoặc kiểm soát chất lượng cơ bản đều nằm trong khả năng của AI.
• Tạo Nội dung và Ngôn ngữ Tiêu chuẩn hóa: Sự ra đời của các Mô hình Ngôn ngữ Lớn (LLMs) như ChatGPT, Gemini… đã khiến các vai trò tập trung vào việc viết lách, dịch thuật, tóm tắt văn bản và giao tiếp cơ bản trở nên cực kỳ dễ bị tổn thương.

Ngược lại, các công việc an toàn hơn là những công việc đòi hỏi các kỹ năng mà AI hiện tại vẫn còn yếu kém, bao gồm: Tư duy Phản biện và Chiến lược Phức tạp, Sáng tạo và Đột phá, Trí tuệ Cảm xúc và Tương tác Cá nhân Tinh tế, và Phán đoán và Lập luận Đạo đức. Sự thay đổi cơ bản so với các cuộc cách mạng công nghiệp trước đây là AI hiện đang tự động hóa lao động nhận thức, không chỉ lao động thể chất. Nơi trú ẩn an toàn trong lịch sử – chuyển từ công việc chân tay sang công việc trí óc – không còn là con đường đảm bảo nữa. Chính định nghĩa về “công việc có kỹ năng” đang được viết lại.

II. 71 NGÀNH NGHỀ CÓ NGUY CƠ BỊ THAY THẾ CAO NHẤT BỞI AI

Dựa trên các tài liệu nghiên cứu mới nhất, Toàn sẽ đưa ra một danh sách gồm 71 ngành nghề dễ bị ảnh hưởng nhất, được Toàn tổng hợp từ nhiều nguồn uy tín bao gồm Diễn đàn Kinh tế Thế giới, Goldman Sachs, và McKinsey. Bảng phân tích này không chỉ liệt kê các chức danh công việc mà còn đi sâu vào các động lực công nghệ cụ thể gây ra sự gián đoạn và các nhiệm vụ cốt lõi đang bị tự động hóa.

III. VÙNG AN TOÀN: 30 NGÀNH NGHỀ KHÔNG BỊ “TỔN THƯƠNG” BỞI AI, NGƯỢC LẠI NHỜ AI MÀ TRỞ NÊN LINH HOẠT HƠN

Trong khi nhiều ngành nghề đối mặt với sự gián đoạn, một số lĩnh vực khác lại cho thấy khả năng chống chịu đáng kể. Những công việc này thường có chung một đặc điểm cốt lõi: chúng đòi hỏi các kỹ năng “đậm chất người” mà công nghệ hiện tại chưa thể sao chép, bao gồm trí tuệ cảm xúc, sự đồng cảm sâu sắc, khả năng sáng tạo độc đáo, tư duy chiến lược phức tạp, và sự khéo léo trong các công việc chân tay không theo quy tắc.

IV. BỐI CẢNH VIỆT NAM: CƠ HỘI “NHẢY VỌT” VÀ THÁCH THỨC VỀ KỸ NĂNG

1. Tốc độ ứng dụng AI cao và áp lực kỹ năng chưa từng có

Thị trường lao động Việt Nam đang cho thấy một mô hình ứng dụng AI đặc biệt năng động. Một báo cáo của Microsoft và LinkedIn cho thấy 88% lao động tri thức tại Việt Nam hiện đang sử dụng AI Tạo sinh trong công việc, cao hơn đáng kể so với mức trung bình toàn cầu là 75%. Đáng chú ý hơn, 78% nhà lãnh đạo tại Việt Nam thừa nhận họ ưu tiên tuyển dụng ứng viên ít kinh nghiệm nhưng có kỹ năng AI, hơn là những ứng viên giàu kinh nghiệm nhưng thiếu kỹ năng này. Điều này tạo ra một áp lực rất lớn để người lao động phải cập nhật kỹ năng nếu không muốn bị bỏ lại phía sau.

2. Những ngành nghề nào tại Việt Nam đang ở “tâm bão”?

Khi soi chiếu danh sách 71 ngành nghề nguy cơ cao vào bối cảnh Việt Nam, Toàn nhận thấy sự tương đồng rất lớn. Các báo cáo địa phương đã chỉ ra cụ thể các lĩnh vực như chăm sóc khách hàng, thiết kế đồ họa, nhập liệu, thu ngân, content marketing, và kế toán là những ngành bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Đây chủ yếu là các vai trò trong lĩnh vực dịch vụ và hành chính, vốn chiếm một phần lớn trong nền kinh tế đô thị của Việt Nam. Sự chuyển đổi này không còn là câu chuyện của tương lai mà đang diễn ra ngay bây giờ.

V. CHIẾN LƯỢC THÍCH ỨNG: LỘ TRÌNH CHO TƯƠNG LAI VIỆC LÀM TRONG KỶ NGUYÊN AI

Đối mặt với sự chuyển đổi sâu sắc này đòi hỏi một cách tiếp cận đa bên. Mục tiêu không phải là chống lại công nghệ, mà là định hình quỹ đạo của nó để đảm bảo một tương lai việc làm thịnh vượng và toàn diện.

1. Dành cho cá nhân: trở thành người bổ sung cho AI, không phải đối thủ cạnh tranh

Đối với mỗi cá nhân chúng ta, chiến lược sinh tồn là chuyển trọng tâm từ việc cạnh tranh với AI sang bổ sung cho AI. Điều này có nghĩa là tập trung vào các năng lực “lấy con người làm trung tâm” mà máy móc khó sao chép: tư duy phản biện, sáng tạo, trí tuệ cảm xúc và khả năng học hỏi liên tục. Việc đạt được Trình độ thông thạo AI (AI Literacy) – tức là hiểu và sử dụng hiệu quả các công cụ AI trong lĩnh vực của mình – đã trở thành một năng lực số cần thiết.

2. Dành cho doanh nghiệp: từ tuyển và thải sang phát triển và giữ chân

Các doanh nghiệp phải chuyển từ mô hình “tuyển dụng và sa thải” sang “phát triển và triển khai”. Chìa khóa nằm ở chiến lược kép: Đào tạo lại (Reskilling – đào tạo kỹ năng mới cho vai trò mới) và Nâng cao kỹ năng (Upskilling – nâng cao kỹ năng cho vai trò hiện tại). Theo WEF, 6 trên 10 người lao động sẽ cần được đào tạo lại trước năm 2027. Việc đầu tư vào lực lượng lao động hiện có không chỉ hiệu quả về chi phí mà còn giữ lại được những nhân viên đã hiểu rõ văn hóa và khách hàng của công ty, một tài sản vô giá.

3. Dành cho chính phủ và các tổ chức giáo dục: xây dựng hệ sinh thái học tập suốt đời

Chính phủ và các cơ sở giáo dục đóng một vai trò quan trọng trong việc tạo ra một hệ sinh thái hỗ trợ. Điều này bao gồm việc cải cách giáo dục để tích hợp các kỹ năng cần thiết cho thời đại AI, thúc đẩy các chương trình học tập suốt đời cho người trưởng thành, hiện đại hóa các chương trình an sinh xã hội để hỗ trợ người lao động trong quá trình chuyển đổi, và khuyến khích sự hợp tác chặt chẽ giữa trường đại học và doanh nghiệp để đảm bảo chương trình đào tạo đáp ứng nhu cầu thực tế của thị trường.

Cuộc cách mạng Trí tuệ Nhân tạo đã đến, và nó đang định hình lại thế giới việc làm một cách sâu sắc và không thể đảo ngược. Mối đe dọa về sự thay thế là có thật, nhưng câu chuyện cuối cùng không phải là về sự chấm dứt, mà là về sự chuyển đổi. Tương lai của việc làm không phải là cuộc đối đầu giữa con người và máy móc, mà là sự hợp tác giữa con người cùng với máy móc. AI sẽ tăng cường năng lực của chúng ta, tự động hóa những công việc nhàm chán, và giải phóng tiềm năng của con người để tập trung vào những gì chúng ta làm tốt nhất: sáng tạo, xây dựng chiến lược, kết nối và lãnh đạo. Thách thức đối với tất cả chúng ta là chủ động định hướng làn sóng công nghệ này. Bằng cách đầu tư vào các kỹ năng lấy con người làm trung tâm và xây dựng một văn hóa học tập suốt đời, chúng ta có thể đảm bảo rằng tương lai việc làm do AI định hình sẽ là một tương lai của sự thịnh vượng chung.

Nếu bạn thấy bài viết này hữu ích, đừng ngần ngại chia sẻ nó với những người khác. Và hãy đăng ký nhận bản tin của Toàn để không bỏ lỡ những phân tích chuyên sâu về AI, Tối ưu Vận hành và Kinh doanh nhé!

Nguyễn Thiệu Toàn

Tôi là người biến ý tưởng thành hệ thống AI và Tự động hóa thực tế. Tôi dùng Marketing để tìm hiểu những khó khăn bạn đang gặp, sau đó xây dựng các giải pháp tự động để giúp bạn thoát khỏi những công việc tẻ nhạt. Mục đích là để bạn có thể tập trung vào những việc lớn hơn, chứ không phải để thay thế vị trí của bạn.

Xem thêm

Xem thêm về Nguyễn Thiệu Toàn